Rozumienie i skala problemu bicia dziecka przez ojca
Bicie dziecka przez ojca to forma przemocy fizycznej, która głęboko narusza jego godność i bezpieczeństwo. Przemoc fizyczna obejmuje szereg celowych działań zadających ból. Są to na przykład uderzenia, kopnięcia, szarpanie, a nawet zmuszanie do nadmiernego wysiłku fizycznego. Przemoc fizyczna-obejmuje-bicie, co stanowi jej podstawową manifestację. Przemoc musi być rozumiana jako celowe działanie. Działanie to prowadzi do cierpienia fizycznego lub psychicznego innej osoby. Zawsze narusza jej podstawowe prawa i godność. Na przykład, ojciec bije syna pasem za niezrobienie pracy domowej, pozostawiając siniaki. Innym przykładem jest sytuacja, gdy ojciec bije dziecko słownie, poniżając je publicznie przed rodziną czy rówieśnikami, co niszczy jego samoocenę. Taka przemoc psychiczna manifestuje się poprzez manipulacje emocjonalne, ciągłe poniżanie. Obejmuje także zastraszanie oraz zmuszanie do niechcianych działań pod groźbą kary. Ważne jest rozpoznanie tych różnorodnych form. Pozwala to na skuteczną interwencję i ochronę najmłodszych przed długotrwałymi konsekwencjami. Przemoc to zawsze destrukcyjne zachowanie, które pozostawia trwałe piętno.
Skala problemu przemocy wobec dzieci w Polsce jest alarmująca i wymaga natychmiastowej uwagi. W 2014 roku stwierdzono ponad 21 tysięcy przypadków przemocy wobec małoletnich dzieci. Liczba przypadków przemocy wobec dzieci w 2023 roku wzrosła do ponad 17 tysięcy. To oznacza znaczący wzrost o 7 tysięcy przypadków w porównaniu do 2022 roku. Przemoc fizyczna wobec dzieci statystyki ukazują niepokojący trend ujawniania takich zdarzeń. Wskazuje się na rosnącą świadomość społeczną. Świadomość ta prowadzi do ujawniania przemocy również w rodzinach o wyższym statusie społecznym. Dotyczy to także rodzin o wyższym poziomie inteligencji. Psycholog Jarmila Becla zauważa: "Od roku zaczyna być ujawniana przemoc wśród osób o wyższym statusie społecznym". Podkreśla ona również, że "Przemoc psychiczna dotyka dzieci także wtedy, kiedy są tylko świadkami przemocy między rodzicami". To rozszerza nasze rozumienie problemu. Psychiatra Rafał Żelanowski dodaje, że "Przemoc w rodzinie będzie się zdarzać, bo w społeczeństwie wciąż są jej sprawcy". Jego opinia podkreśla trwałość problemu i potrzebę ciągłych działań. Wzrost zgłoszeń może świadczyć o większej odwadze ofiar. Odwaga ta wynika z lepszej dostępności informacji i wsparcia. Liczba przypadków-wzrosła-w 2023. Niestety, rzeczywista skala problemu może być znacznie większa. Wiele przypadków pozostaje nadal nieujawnionych.
Historyczny kontekst kar cielesnych ukazuje długą i złożoną ewolucję postrzegania przemocy w społeczeństwie. W latach 60., 70. i 80. przemoc wobec kobiet i dzieci była powszechna. Co więcej, często pozostawała bez konsekwencji prawnych. Społeczeństwo niestety akceptowało takie zachowania. Uważano je za "metody wychowawcze" lub prywatne sprawy rodziny. Brak interwencji państwa sprzyjał eskalacji. Znieczulica-prowadzi do-przemocy. Zmiana myślenia o przemocy nastąpiła około 15 lat temu. Nastąpiła dzięki mediom i akcjom społecznym. Kampanie informacyjne zwiększyły świadomość. Pokazały one tragiczne skutki przemocy domowej. Dlatego edukacja na temat mechanizmów przemocy jest kluczowa. Zmieniła ona społeczne postawy. Media-zmieniły-postrzeganie, stając się katalizatorem zmian. Obecnie bicie dzieci jest prawnie zakazane. Ta zmiana jest efektem długotrwałej pracy. Obejmuje ona zarówno prawników, jak i psychologów. Wzmacnianie ofiar przemocy stało się priorytetem. Rodziny dysfunkcyjne-charakteryzują się-przemocą, lecz dziś społeczeństwo jest bardziej wrażliwe.
Typy i formy przemocy
- Fizyczna: bicie, kopanie, szarpanie, zmuszanie do wysiłku fizycznego. Przemoc-jest-typem-działania.
- Psychiczna: manipulacje, poniżanie, zastraszanie, zmuszanie pod groźbą kary.
- Ekonomiczna: kontrola finansowa, izolacja ekonomiczna, uniemożliwianie pracy.
- Seksualna: gwałt, molestowanie, seksualne nękanie, zmuszanie do czynności seksualnych.
- Zaniedbanie: brak opieki, niedożywienie, brak dostępu do edukacji lub leczenia. Rodzaje przemocy domowej są różnorodne.
Przyczyny agresji u dzieci (nie u ojca)
- Brak umiejętności werbalnych: kompensacja braków w słownictwie rękoczynami.
- Niedojrzałość układu nerwowego: trudności w kontrolowaniu silnych emocji.
- Frustracja: wynik niezaspokojonych potrzeb lub niemożności osiągnięcia celu.
- Wzorce z otoczenia: naśladowanie agresywnych zachowań obserwowanych w domu.
| Rok | Liczba przypadków | Zmiana r/r |
|---|---|---|
| 2014 | ponad 21 tys. | - |
| 2022 | ok. 10 tys. | - |
| 2023 | ponad 17 tys. | wzrost o 7 tys. |
Dane pochodzą z Komendy Głównej Policji. Przedstawiają ujawnione przypadki przemocy wobec małoletnich dzieci. Należy pamiętać, że rzeczywista skala problemu może być znacznie większa. Wiele przypadków pozostaje niestety nieujawnionych. Metodologia zbierania danych może się różnić.
Czy klaps to przemoc?
Tak, każdy klaps jest formą przemocy fizycznej. Prawo polskie od 2010 roku wyraźnie zakazuje kar cielesnych wobec dzieci. Psychologowie zgodnie podkreślają negatywne konsekwencje klapsów dla psychiki dziecka. Działania te niszczą zaufanie i poczucie bezpieczeństwa. Mogą prowadzić do lęków oraz agresywnych zachowań. Edukacja na temat mechanizmów przemocy i jej konsekwencji jest kluczowa dla zmiany społecznych postaw.
Jakie są najczęstsze formy przemocy wobec dzieci?
Najczęstsze formy to przemoc fizyczna (bicie, kopanie, szarpanie), psychiczna (poniżanie, zastraszanie, manipulacje), ekonomiczna (kontrola finansowa) i seksualna. Każda z nich niszczy rozwój dziecka i musi być natychmiastowo zgłaszana, ponieważ ma długofalowe, negatywne skutki. Przemoc-jest-kategorią-zachowań destrukcyjnych. Przemoc fizyczna-jest-podkategorią-przemocy domowej.
Czy przemoc w rodzinach o wyższym statusie społecznym jest bardziej ukryta?
Tak, psycholog Jarmila Becla wskazuje, że przemoc w takich rodzinach często jest lepiej kamuflowana. Ofiary milczą z powodu wstydu, obawy przed utratą statusu społecznego. Obawiają się również braku wiary w skuteczność pomocy. To utrudnia jej ujawnienie. Trend ten powoli się zmienia. Dzieje się tak dzięki rosnącej świadomości społecznej i edukacji. Ignorowanie wczesnych sygnałów przemocy, nawet psychicznej, może prowadzić do eskalacji problemu. Może również pogłębiać traumę u dziecka.
Od roku zaczyna być ujawniana przemoc wśród osób o wyższym statusie społecznym. – psycholog Jarmila Becla
Przemoc w rodzinie będzie się zdarzać, bo w społeczeństwie wciąż są jej sprawcy. – psychiatra Rafał Żelanowski
Długofalowe skutki bicia dziecka przez ojca i jego wpływ na rozwój
Skutki bicia dziecka są często nieodwracalne. Pozostawiają głębokie piętno zarówno fizyczne, jak i psychiczne na całe życie. Przemoc fizyczna zostawia trwałe ślady w strukturze mózgu. Dzieci bite mają mniej istoty szarej w kluczowych obszarach. Nadmiar kortyzolu niszczy komórki nerwowe, co wpływa na rozwój. Bicie-pozostawia-ślady w mózgu, zmieniając jego architekturę. Naukowcy z New York University (NYU) przeanalizowali 195 różnych badań. Ich prace wykazały, że kara fizyczna jest w szerokim zakresie szkodliwa dla dzieci. Badania King's College w Londynie potwierdziły te niepokojące wnioski. Obalono hipotezę, że konsekwencje kar cielesnych zależą od społecznej akceptacji. Prof. Cuartas z NYU stwierdził: "Spójność i siła tych wyników sugerują, że kara fizyczna jest w szerokim zakresie szkodliwa dla dzieci i młodzieży." Bicie skutkuje gorszym zdrowiem fizycznym i psychicznym. Może prowadzić do uzależnień oraz pogorszenia snu.
Przemoc a rozwój emocjonalny dziecka to obszar pełen tragicznych i długofalowych konsekwencji. Bicie dzieci skutkuje poważnymi zaburzeniami emocjonalno-społecznymi. Może prowadzić do rozwoju zaburzeń internalizacyjnych. Są to na przykład głęboka depresja oraz skrajne wycofanie społeczne. Może także prowadzić do zaburzeń eksternalizacyjnych. Obejmują one niekontrolowaną agresję i działania destrukcyjne. Gdy ojciec bije syna, niszczy jego poczucie wartości. Niska samoocena może prowadzić do mniejszych ambicji życiowych. Powoduje także trudności w budowaniu zdrowych relacji interpersonalnych. Dziecko, które doświadczyło przemocy, może wpaść w pułapkę wycofania. Może również stać się agresywne wobec rówieśników. Przemoc-niszczy-samoocenę, co utrudnia zdrowy rozwój psychiczny. Dzieci mogą wykazywać zachowania regresywne, takie jak moczenie nocne. Mogą również mieć problemy z nauką i koncentracją w szkole. Dr Anna Siudem podkreśla: "Przemoc narusza granice cielesne i zaburza obraz siebie." To wpływa na całe ich dorosłe życie. Osoby bite w dzieciństwie rzadziej odnoszą sukcesy zawodowe. Zaburzenia emocjonalne-są-konsekwencją-przemocy.
Trauma dziecięca wpływ na mózg wywiera silny i destrukcyjny. Badania neurobiologiczne wskazują na strukturalne zmiany w mózgu. Zmiany te są związane z traumą dziecięcą. U 51% uzależnionych od alkoholu stwierdzono wystąpienie traumy dziecięcej. U kobiet ten odsetek jest jeszcze wyższy. Wynosi aż 70%. Trauma-zwiększa-ryzyko uzależnień oraz wcześniejszej inicjacji spożywania alkoholu. Przewlekły stres w wieku rozwojowym zwiększa wydzielanie kortyzolu. Hormon ten wpływa negatywnie na mózg. Nadmiar kortyzolu niszczy komórki nerwowe. Zmiany strukturalne mogą powodować zakłócenia w funkcjonowaniu psychologicznym. Mogą także prowadzić do problemów ze zdrowiem psychicznym. Dr Katarzyna Nowakowska-Domagała z Instytutu Psychiatrii i Neurologii mówi: "Zmiany strukturalne z dużą dozą prawdopodobieństwa będą powodowały zakłócenia w sferze funkcjonowania psychologicznego, a na dalszym etapie być może także w obszarze zdrowia psychicznego." Redukcja objętości hipokampa oraz ciała migdałowatego występuje u osób z PTSD. Jest to szczególnie widoczne po doświadczeniu przemocy w dzieciństwie. PTSD-jest-wynikiem-traumy dziecięcej.
7 nieodwracalnych skutków bicia dziecka
- Gorsze zdrowie fizyczne i psychiczne.
- Uzależnienia: zwiększone ryzyko w dorosłości.
- Zaburzenia snu: przewlekłe problemy z zasypianiem.
- Słabe wyniki w nauce: trudności w koncentracji, mniejsze ambicje.
- Zaburzenia językowego rozwoju.
- Pogorszenie funkcji wykonawczych mózgu.
- Zaburzenia emocjonalno-społeczne: trudności w relacjach. Konsekwencje przemocy wobec dzieci są tragiczne. Skutki-są-konsekwencjami-przemocy.
Psychologiczne objawy zespołu maltretowanego dziecka
- Drżenia, bóle głowy, zaburzenia snu.
- Depresja, myśli samobójcze, autoagresja.
- Zachowania regresywne: moczenie, ssanie kciuka.
- Agresja wobec innych lub wycofanie społeczne.
- Uzależnienie od rodziców: nadmierna uległość.
| Obszar rozwoju | Skutki | Przykłady |
|---|---|---|
| Fizyczny | Urazy, opóźnienia w rozwoju | Złamania kości, oparzenia, przewlekłe bóle |
| Psychiczny | Niska samoocena, lęki, depresja | Myśli samobójcze, PTSD, zaburzenia odżywiania |
| Społeczny | Trudności w relacjach, izolacja | Agresja wobec rówieśników, brak zaufania |
| Akademicki | Słabe wyniki w nauce, brak motywacji | Problemy z koncentracją, absencja szkolna |
Długoterminowy charakter tych skutków wymaga kompleksowego wsparcia terapeutycznego. Interwencja ma na celu minimalizowanie negatywnych konsekwencji. Wczesna pomoc jest kluczowa dla przyszłego funkcjonowania dziecka.
Czy bicie dziecka może prowadzić do PTSD?
Tak, trauma dziecięca, w tym bicie, jest silnie związana z zespołem stresu pourazowego (PTSD). Dzieci doświadczające przemocy często rozwijają objawy PTSD w dorosłym życiu. Są to na przykład flashbacki, koszmary senne, unikanie bodźców. Mogą także wykazywać nadmierną czujność i reakcje na stres. Zmiany w mózgu, takie jak redukcja objętości hipokampa, są często obserwowane. Kortyzol-niszczy-komórki nerwowe. Wskazuje to na neurobiologiczne podstawy PTSD. PTSD-jest-wynikiem-traumy dziecięcej.
Jakie są główne objawy zespołu maltretowanego dziecka?
Objawy mogą być fizyczne (siniaki, obrzęki, oparzenia, krwiaki, złamania kości, urazy głowy) oraz psychiczne. Psychiczne obejmują drżenia, bóle głowy, zaburzenia snu, depresję, myśli samobójcze. Występują również zachowania regresywne, uzależnienie od rodziców, agresja, autoagresja. Ważne jest, aby obserwować zarówno ciało, jak i psychikę dziecka. Rany psychiczne są często niewidoczne, lecz równie bolesne. Dziecko-doświadcza-niskiej samooceny.
Czy trauma z dzieciństwa wpływa na dorosłe życie?
Zdecydowanie tak. Trauma dziecięca może prowadzić do trwałych zmian w mózgu. Zwiększa ryzyko uzależnień i zaburzeń psychicznych, takich jak PTSD. Powoduje problemy w relacjach społecznych. Niesie ze sobą trudności w radzeniu sobie z emocjami. Skutkuje także obniżoną samooceną i mniejszymi ambicjami w dorosłym życiu. Wczesna interwencja jest kluczowa. Ma na celu minimalizowanie tych skutków. Trauma-powoduje-zmiany w mózgu. Zaniedbanie w dzieciństwie ma poważne konsekwencje.
Spójność i siła tych wyników sugerują, że kara fizyczna jest w szerokim zakresie szkodliwa dla dzieci i młodzieży. – prof. Cuartas (z badań NYU)
Przemoc narusza granice cielesne i zaburza obraz siebie. – dr Anna Siudem
Zmiany strukturalne z dużą dozą prawdopodobieństwa będą powodowały zakłócenia w sferze funkcjonowania psychologicznego, a na dalszym etapie być może także w obszarze zdrowia psychicznego. – dr Katarzyna Nowakowska-Domagała
Wczesna interwencja terapeutyczna jest kluczowa dla dzieci doświadczających przemocy. Minimalizuje ona długoterminowe konsekwencje. Edukacja rodziców na temat alternatywnych, pozytywnych metod wychowawczych może zapobiec eskalacji przemocy. Zmniejszy także jej tragiczne skutki. Niemal 80% Polaków doświadczyło w dzieciństwie przemocy.
Skutki bicia dziecka są często nieodwracalne. Wymagają długotrwałej, specjalistycznej terapii. Terapia ta obejmuje zarówno dziecko, jak i całą rodzinę.
Prawne aspekty i skuteczne strategie przeciwdziałania przemocy ze strony ojca
Zakaz bicia dzieci w Polsce jest jasny i stanowczy, stanowiąc fundament ochrony praw dziecka. Kary cielesne są prawnie zakazane od 10 czerwca 2010 roku. Zakaz ten wynika z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Gdy ojciec bije dziecko, popełnia poważne przestępstwo. Za znęcanie się nad dzieckiem grozi do 20 lat więzienia. Przepis ten zawiera Art. 207 Kodeksu karnego. Prawo-zakazuje-bicia dzieci, chroniąc najmłodszych. Na przykład, sytuacja, gdzie ojciec bije syna, a świadkowie zgłaszają to na policję. Prowadzi to do natychmiastowego postępowania karnego. Interwencja może skutkować odebraniem praw rodzicielskich. W Polsce ponad połowa rodziców stosuje niestety jakieś formy agresji. Wymaga to ciągłej edukacji oraz wsparcia dla rodzin. Bić nikogo nie wolno, a nikt nie może bić dziecka. Taka postawa musi być powszechna.
Pomoc dla ofiar przemocy domowej jest szeroko dostępna w Polsce. Można ją uzyskać nawet bez toczącego się postępowania karnego. Kluczowe instytucje oferujące wsparcie to Fundusz Sprawiedliwości. Fundusz Sprawiedliwości-oferuje-pomoc finansową i psychologiczną. Działa również całodobowa Linia Pomocy Pokrzywdzonym (+48 222 309 900). Linia ta zapewnia natychmiastowe wsparcie. Ponadto, porady prawne można uzyskać w punktach Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Oferowane jest także Nieodpłatne Poradnictwo Obywatelskie. Należy skontaktować się z Niebieską Linią (tel. 800 120 002). Oferuje ona wsparcie psychologiczne i prawne. Ofiara-szuka-pomocy, a te instytucje ją zapewniają. Ministerstwo Sprawiedliwości aktywnie wspiera te inicjatywy. Ośrodki Interwencji Kryzysowej również świadczą natychmiastową pomoc. Nie należy wstydzić się szukać wsparcia. Szukanie pomocy to oznaka siły, a nie słabości. Instytucje pomocowe-są-częścią-systemu wsparcia. Wzmacniać ofiary przemocy, aby nie bały się szukać pomocy.
Dziecko bije rodziców co robić w takiej trudnej sytuacji? Agresja dziecka często wynika z niedojrzałości układu nerwowego. Może być to przepełnienie emocjami lub frustracja z niezaspokojonych potrzeb. Należy zachować spokój i stanowczość. Stanowczo powiedz "STOP, nie zgadzam się na agresję". Następnie nazwij emocje dziecka, na przykład: "Widzę, że czujesz złość, ale bicie nie jest dobrym sposobem na jej wyrażenie". Zaproponuj alternatywne metody radzenia sobie ze złością. Mogą to być rysowanie, ugniatanie gniotków, czy specjalny "kącik złości". Dziecko-wyraża-emocje, a rolą rodzica jest nauczenie go konstruktywnych sposobów. Rodzice powinni konsekwentnie nie zgadzać się na wymuszenia. Agresja jest zjawiskiem dość częstym u dzieci. Nie jest czymś niezwykłym, lecz wymaga odpowiedniej reakcji. Warto korzystać z pomocy psychologa dziecięcego. Terapia-wspiera-dziecko w radzeniu sobie z trudnymi emocjami. Reagowanie-jest-kategorią-działań profilaktycznych. Daj dziecku wybór metod radzenia sobie z emocjami.
Kroki interwencji w przypadku przemocy
- Zgłoś podejrzenie przemocy na Policję (tel. 112) lub do placówki pomocy społecznej.
- Skontaktuj się z Linią Pomocy Pokrzywdzonym (+48 222 309 900) po wsparcie.
- Poszukaj Nieodpłatnej Pomocy Prawnej lub Poradnictwa Obywatelskiego.
- Zapewnij dziecku bezpieczne schronienie, jeśli sytuacja tego wymaga.
- Udokumentuj wszelkie obrażenia fizyczne u lekarza.
- Współpracuj z psychologiem dziecięcym. Jak reagować na przemoc wobec dziecka to kluczowe pytanie. Interwencja-jest-sekwencją-działań.
Techniki radzenia sobie z agresją u dzieci
- Stwórz "kącik złości" z poduszkami do bicia lub rysowania emocji.
- Ucz nazywania emocji: "Widzę, że jesteś zły/a".
- Proponuj alternatywne działania: głębokie oddechy, liczenie, spacer.
- Wyznacz jasne granice: "Nie zgadzam się na bicie".
- Wzmacniaj pozytywne zachowania, chwaląc spokój.
| Instytucja | Typ pomocy | Kontakt |
|---|---|---|
| Policja | Interwencja, zabezpieczenie, postępowanie karne | Tel. 112 |
| Niebieska Linia | Wsparcie psychologiczne, porady prawne, interwencje | Tel. 800 120 002 |
| Fundusz Sprawiedliwości | Pomoc prawna, psychologiczna, materialna | +48 222 309 900 (Linia Pomocy) |
| Psycholog dziecięcy | Terapia indywidualna, wsparcie emocjonalne | Lokalne poradnie psychologiczno-pedagogiczne |
Znaczenie szybkiego reagowania i kompleksowego wsparcia jest ogromne. Każda forma pomocy jest cennym elementem w systemie przeciwdziałania przemocy. Działania te zapobiegają dalszemu cierpieniu.
Gdzie mogę zgłosić przemoc domową?
Przemoc domową należy zgłaszać na Policję (tel. 112), do lokalnego Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) lub dzwoniąc na całodobową Linię Pomocy Pokrzywdzonym (+48 222 309 900). Można również skontaktować się z 'Niebieską Linią' (tel. 800 120 002), która oferuje wsparcie psychologiczne i prawne. Ważne jest, aby reagować natychmiast. Policja-interweniuje-w przypadku przemocy.
Co zrobić, gdy widzę, że ojciec bije syna sąsiadów?
Należy natychmiast zgłosić podejrzenie przemocy na Policję (tel. 112) lub do Ośrodka Pomocy Społecznej. Zgłoszenie może być anonimowe. Świadkowie przemocy są chronieni prawnie. Milczenie i brak reakcji na przemoc jest jej cichym wspieraniem. Każda interwencja, nawet najmniejsza, jest ważna. Może uratować dziecko przed dalszym cierpieniem.
Czy ignorowanie agresji dziecka jest skuteczne?
Nie, ignorowanie agresji dziecka jest nieskuteczne. Może wzmocnić niepożądane zachowania. Należy reagować spokojnie, lecz stanowczo. Nazwij emocje dziecka i ucz je alternatywnych, konstruktywnych sposobów radzenia sobie ze złością. Na przykład, poprzez rozmowę, zabawy terapeutyczne lub techniki relaksacyjne. Głębokie oddychanie to jedna z nich. Dziecko, które przestaje być agresywne, musi być odpowiednio zaopiekowane.
Należy przeciwdziałać, jeżeli któryś z rodziców zachowuje się wobec dziecka w sposób nienależyty. – Jarmila Becla
Bić nikogo nie wolno, a nikt nie może bić dziecka. – Natalia Pośpiech
Nie należy wstydzić się pójść do terapeuty, psychologa, psychiatry czy instytucji pomocowych. Szukanie pomocy to oznaka siły, a nie słabości. Wzmacniać ofiary przemocy, aby nie bały się szukać pomocy. Powinny mieć odwagę przerwać cykl przemocy. Dawać dziecku wybór metod radzenia sobie z emocjami. Uczmy je konstruktywnych sposobów wyrażania złości i frustracji. W 2011 roku 69% Polaków uważało, że czasem trzeba dać klapsa, a dziś 65 krajów na świecie wdrożyło zakazy kar fizycznych.
Milczenie i brak reakcji na przemoc jest jej cichym wspieraniem. Każda interwencja, nawet najmniejsza, jest ważna. Może uratować dziecko przed dalszym cierpieniem.
Podstawą prawną działań są: Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 r. oraz Kodeks karny (art. 207 – znęcanie się).
